Thời trang và nghệ thuật có mối quan hệ như thế nào?

Tác phẩm Hoa diên vĩ của Vincent van Gogh (phải) trở thành trang phục Maison Margiela Haute Couture Thu Đông 2014.

Thời trang có phải là nghệ thuật không? Với mệnh đề này, có lẽ mỗi người sẽ có một câu trả lời cho riêng mình.

Ông hoàng tóc bạc Karl Lagerfeld khẳng định chắc nịch: “Thời trang là thời trang. Nghệ thuật là nghệ thuật”. Suốt cuộc đời sáng tạo huyền thoại của mình, Lagerfeld luôn tìm cách vạch ra ranh giới rõ ràng giữa thời trang và nghệ thuật. Theo chiều dài lịch sử, nhiều ý kiến cho rằng thời trang hiếm khi được nâng tầm ngang bằng các bộ môn nghệ thuật cổ điển như kiến trúc, hội họa, điêu khắc, âm nhạc.

Tuy nhiên, thời trang cũng là một trong những biểu hiện thuần túy nhất của nghệ thuật sống hàng ngày. Mối quan hệ của thời trang và nghệ thuật tương hỗ, ảnh hưởng lẫn nhau này giữa thời trang – nghệ thuật đã bắt nguồn từ thời Phục Hưng và luôn phát triển, để bền chặt và hiển hiện rõ ràng như ngày nay.

Những cuộc giao thoa đầu tiên của thời trang và nghệ thuật

Nghệ thuật và văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc định hình thời trang thời kỳ Phục Hưng. Các bức tranh và tác phẩm điêu khắc của thời đại này đều chứa đựng những trang phục cầu kỳ và xa hoa lộng lẫy, truyền cảm hứng cho những người sành thời trang. Leonardo da Vinci và Raphael khắc họa chủ thể trong tác phẩm của mình với trang phục tuyệt mỹ, định hình xu hướng ăn vận đương thời.

Tác phẩm Quý cô và con chồn của Leonardo de Vinci. Mái tóc của quý cô là kiểu tóc “alla spagnola” thời thượng của quý tộc thành Milan lúc bấy giờ. Ảnh: Courtesy of the National Gallery

Phục Hưng là giai đoạn chứng kiến sự trỗi dậy của cận thần, đóng vai trò là người bảo trợ nghệ thuật và thiết lập xu hướng thời trang. Các triều đình Ý, Pháp và Anh là trung tâm của cách mạng phục trang, khi giới quý tộc cạnh tranh để thể hiện sự giàu có và gu thẩm mỹ thông qua trang phục. Thời trang trở thành công cụ để thăng tiến. Mọi người tìm cách bắt chước phong cách của tầng lớp thượng lưu, dẫn đến hiệu ứng lan tỏa ảnh hưởng đến thời trang trong toàn xã hội.

Khi Charles Frederick Worth (1825–1895) khai sinh ra Haute Couture, mối quan hệ giữa thời trang và nghệ thuật càng đậm nét. Worth tự nhận mình là một nghệ sĩ “cao cấp”, các trang phục do ông tạo ra được xem là “sáng tạo” của tác giả. Các thiết kế của Worth là hiện thân của trào lưu Art Nouveau đương thời.

Mối quan hệ của thời trang và nghệ thuật

Hoàng hậu Eugénie (trong trang phục của Charles Frederick Worth) bao quanh bởi những phụ nữ quý tộc khác, tranh do danh họa Franz Xaver Winterhalter vẽ năm 1855.

Hoàng hậu Eugénie chính là người đã phê chuẩn, bảo trợ cho các sáng tạo thời trang này của Worth, không lâu sau khi ông mở nhà may cá nhân vào năm 1858. Việc bảo trợ các thiết kế thời trang lúc này cũng tựa như bảo trợ các tác phẩm nghệ thuật. Trong thế giới thời trang cao cấp, nghệ thuật và thời trang đan xen với óc sáng tạo, để các thiết kế trở thành những tác phẩm nghệ thuật có thể mặc được.

“Cuộc hôn phối” ngày một bền chặt

Trong giai đoạn cận đại và hiện đại, bạn có thể tìm thấy những ảnh hưởng của mọi hình thức nghệ thuật trong thời trang. Không có ranh giới nào cho thời trang và nghệ thuật. Vào những thập kỷ đầu của thế kỷ 20, các nhà thiết kế thời trang thường cộng tác với các nghệ sĩ đương đại nổi danh.

Năm 1937, Elsa Schiaparelli cộng tác với Salvador Dalí ra mắt chiếc áo tôm hùm. Tôm hùm trong tác phẩm của Dalí là biểu tượng cho bản năng giới tính, khi xuất hiện trên trang phục Schiaparelli lại là lời khẳng định cho bản năng chiếm hữu của người mặc.

Trái: Wallis Simpsom, người phụ nữ Mỹ đã khiến vua Anh thoái vị để cưới bà đã chụp ảnh công bố kết hôn với chiếc đầm tôm hùm của Schiaparelli. Phải: Đầm tôm hum (Lobster Dress) năm 1937.

Năm 1965, Yves Saint Laurent lại mang tác phẩm của danh họa người Hà Lan Piet Mondrian lên chiếc váy. Thiết kế này, với những hình khối trừu tượng nguyên bản, đã đi vào lịch sử của thời trang và nghệ thuật.

Các trường phái nghệ thuật ảnh hưởng sâu sắc và là cảm hứng cho nhiều nhà mốt. Khi nhắc đến Dior, công chúng sẽ nhớ đến Chủ nghĩa Ấn tượng (Impressionism). Schiaparelli là tượng đài của thời trang Siêu thực (Surrealism). Avant-Garde trở thành DNA của Comme des Garçons, Yohji Yamamoto…

Chiếc váy Modrian nổi danh của Yves Saint Laurent. Ảnh: Getty Images

Ngày nay, hội họa, điêu khắc, âm nhạc, thậm chí là văn học cũng là nguồn cảm hứng cho các nhà thiết kế. Họ là người tái hiện những yếu tố này thông qua tầm nhìn sáng tạo cá nhân hiện thực hóa chúng lên trang phục. Sẽ không ai có thể phủ nhận tính nghệ thuật trong các tác phẩm thời trang của Lee Alexander McQueen, John Galliano, Rei Kawakubo… hay tầm ảnh hưởng của họ trong bức tranh nghệ thuật đương đại. Hơn cả thời trang, mỗi buổi diễn của các nghệ sĩ này còn tựa như một buổi trình diễn nghệ thuật thị giác, điêu khắc.

Show diễn Alexander McQueen Xuân Hè 1999 là một buổi trình diễn nghệ thuật đương đại trực tiếp. Ảnh: Getty Images

Đó cũng có thể là cách nhà thiết kế gốc Việt Peter Do mang thơ Ocean Vương in trên trang phục, trang hoàng không gian trình diễn để nổi bật ý đồ của bộ sưu tập Helmut Lang Xuân Hè 2024. Mùa Xuân Hè 2025, Jonathan Anderson mang các bức họa Vincent van Gogh vào bộ sưu tập Loewe. Điêu khắc cũng là xu hướng nổi bật hiện nay. Givenchy biến mỗi trang phục trở thành một tác phẩm hội họa với bố cục chặt chẽ.

PETER DO, DAHAN PHƯƠNG OANH VÀ OCEAN VƯƠNG: BA TÀI NĂNG GỐC VIỆT GÂY VIRAL TUẦN LỄ THỜI TRANG NEW YORK

: Givenchy Xuân Hè 2025 tựa như một tác phẩm hội họa với bố cục chặt chẽ. Ảnh: Imaxtree.

: Loewe Xuân Hè 2025 mang tác phẩm Hoa hướng dương nổi danh của Vincent van Gogh lên trang phục. Ảnh: Imaxtree.

Ranh giới của thời trang và nghệ thuật ngày càng xóa nhòa, ngày càng nhiều các nhà mốt cộng tác với các nghệ sĩ, bởi thời trang cũng là nghệ thuật sống. Louis Vuitton bắt tay cùng các nghệ sĩ đương đại nổi danh cho bộ sưu tập Artycapucines thường niên, mỗi chiếc túi là một tác phẩm nghệ thuật. Với LV Art Silk Squares, nhà mốt Pháp để các nghệ sĩ biến chiếc khăn lụa vuông trở thành một tác phẩm hội họa. Dior kết hợp với hai nghệ sĩ Việt Nam đương đại là Tia-Thủy Nguyễn, và Bùi Công Khánh trong triển lãm Lady Dior As Seen By cũng là trái ngọt của mối quan hệ thời trang – nghệ thuật.

Tia-Thủy Nguyễn và tác phẩm Cloud Dior thuộc triển lãm triển lãm Lady Dior As Seen By, biến các chiếc túi Lady Dior trở thành tác phẩm nghệ thuật.

Thời trang là một loại hình nghệ thuật

Nhà thiết kế Zandra Rhodes, người sáng lập Bảo tàng Thời trang và Chất liệu, chia sẻ:

“Tôi nghĩ thời trang là một loại hình nghệ thuật. (…) Bạn có thể gọi đó là nghệ thuật trang trí hoặc nghệ thuật ứng dụng thay vì mỹ thuật. Nhưng điểm khác biệt là gì? Thời trang đầy tính nghệ thuật, tựa như bức họa hay tác phẩm gốm sứ. Tôi sáng lập viện bảo tàng dựa trên ý tưởng những hình dáng nghệ thuật cần được ghi nhớ. Thời trang cho bạn biết mọi người ăn vận thế nào trong một thời kỳ nhất định, tựa như một mẩu gốm sẽ cho bạn biết tiền nhân thưởng trà như thế nào”.

: Tác phẩm của nghệ sĩ siêu thực người Pháp Nicolas de Crécy…

: … cho dự án LV Art Silk Square của Louis Vuitton. Ảnh: Louis Vuitton.

Và cứ như thế, thời trang và nghệ thuật song hành, bổ trợ lẫn nhau. Đôi khi, nghệ thuật là điểm tựa để thời trang thăng hoa và vút bay. Đôi khi, thời trang lại là một phương thức của nghệ thuật biểu hiện. Và trên hết, thời trang là nghệ thuật sống. Trang phục không chỉ mang tính ứng dụng, mà còn mang theo hơi thở, nhịp đập của từng thời đại.