Đá spinel xanh cobalt, viên đá quý chỉ có ở Việt Nam

Spinel Việt Nam đủ mọi màu được lưu trữ trong viện bảo tàng Smithsonian. Viên xanh dương ở trên cùng là đá quý spinel xanh cobalt. Ảnh: Greg Polley

“Việt Nam có ba loại ngọc quý đứng hàng đầu thế giới. Đó là ruby, spinel và ngọc ốc”, theo chị Lê Yến, đại diện tại Việt Nam của Hiệp hội Quốc tế về Đá quý màu (ICA), Phó chủ tịch Hamana Group. Đáng tiếc thay, người Việt lại hầu như không biết nhiều về hai trong số ba loại ngọc quý này.

Đá spinel có đủ màu như trong suốt, hồng, đỏ, cam, xanh, tím và đen. Do có nhiều màu sắc đáng yêu, ánh lửa lại nhanh và mạnh tương đồng với kim cương màu fancy, nên spinel được ưa chuộng như một loại đá quý thay thế kim cương màu ở giá mềm. Nhưng, spinel thậm chí có một gam màu hiếm lạ đắt đỏ vượt mức kim cương. Đó là đá quý spinel xanh cobalt. Màu xanh tươi rực rỡ và trong vắt, chỉ có thể tìm thấy tại mỏ đá ở Lục Yên, thuộc tỉnh Yên Bái, Việt Nam.

Lục Yên, món quà trời ban tặng Việt Nam

Những vân đá spinel thô lẫn trong đá cẩm thạch đến từ mỏ Yên Bái. Ảnh: Viện đá quý Hoa Kỳ (GIA)

Spinel vốn dĩ có nhiều sắc xanh khác nhau. Từ xanh hơi ngả tím cho đến sắc xanh pastel kiểu da trời. Theo tài liệu từ Viện đá quý Hoa Kỳ (GIA), đá spinel màu xanh biển được tìm thấy tại Sri Lanka, Tanzania, Myanmar, Pakistan và Việt Nam.

Các mỏ đá quý khai thác spinel ở Việt Nam nằm tại Lục Yên (Yên Bái) và Quỳ Châu (Nghệ An). Mỏ đá Việt Nam nổi tiếng thế giới là nơi khai thác nên nhiều màu sắc hiếm và độ chiếu sáng của spinel.

Nhưng khi viên đá spinel xanh cobalt được tìm thấy vào thập niên 2000 tại Lục Yên, giới yêu đá quý toàn cầu đã đặc biệt săn lùng spinel của Việt Nam. Vì không đâu khác trên thế giới có màu đá này.

Vì sao đá quý spinel xanh cobalt đặc biệt quý hiếm?

Đá spinel màu xanh cobalt thô. Ảnh: GIA

Về mặt tính chất, đá spinel có màu trong suốt. Sau đó, tuỳ theo trữ lượng kim loại trong vân đá mà đá spinel được tô màu. Chất sắt tạo màu xám và xanh nhạt. Crom (chromium) tạo màu hồng đỏ, tương tự như ruby. Còn cobalt tạo nên màu xanh thắm rực rỡ. Sự kết hợp của 3 hợp chất này sẽ tạo ra những gam màu khác nhau.

Chính vì vậy, không phải viên spinel xanh nào cũng được gọi là quý hiếm. Các chuyên gia sẽ phải giám định chất lượng của nó. Chỉ khi nào màu xanh chủ đạo đến từ chất cobalt thay vì sắt thì viên spinel mới được gọi là spinel xanh cobalt.

Sắc xanh của đá spinel Việt đến từ khoáng chất cobalt, thường tươi tắn hơn so với sắc xanh từ Sri Lanka, Úc hay Đông Phi. Mân mê viên đá trong tay từ nhiều góc độ ánh sáng, bạn sẽ thấy như có tia chớp đang lóe lên bên trong. Vì vậy mà màu xanh của những viên spinel cobalt luôn được thế giới miêu tả đầy mỹ miều là “electric blue”.

Hai viên spinel ở bên trên xanh như màu trời vì cobalt. Hai viên spinel ở dưới xanh navy vì nhiều sắt hơn cobalt. Ảnh: gemstonemagnetism.com

Spinel Việt Nam giúp làm tăng giá trị đá spinel toàn cầu

Những viên đá quý màu xanh thẳm luôn được yêu thích tự cổ chí kim. Nhờ việc phát hiện sắc xanh cobalt từ Việt Nam, thế giới đã bắt đầu quan tâm hơn đến họ đá spinel nói chung, khiến giá trị của viên đá này tăng vọt trong thập kỷ vừa qua, theo Tổ chức Giám định Đá quý Toàn cầu (GIA) ghi nhận.

Viên đá spinel xanh cobalt này hiếm đến mức đa phần các mẫu được tìm thấy ở dạng thô chỉ có kích cỡ từ nửa carat trở xuống. Sau khi cắt giác, mài dũa, độ hao hụt lên đến 50% khiến cho viên đá lại càng thêm nhỏ.

Vì lẽ đó, cứ mỗi khi có một viên đá spinel xanh cobalt trong vắt với kích cỡ lớn hơn nửa carat được tìm thấy, cả thế giới lại đổ dồn về Việt Nam để săn đón nó.

“Với viên spinel, bên cạnh việc hội tụ được các yếu tố cơ bản về màu sắc, độ tinh khiết, lửa chiếu mạnh cùng kích thước… mà có thêm yếu tố hiếm như màu xanh cobalt, cho nên danh sách xếp hàng chờ sở hữu trải dài qua các châu”
– Chị Lê Yến khẳng định –