Tác phẩm “Bình minh trên hồ” (khoảng 1910), 24.5 x 32.5 cm, sơn dầu trên toan (Nguồn: Lynda Trouvé)
Vua Hàm Nghi không chỉ được biết đến như một anh hùng dân tộc với phong trào Cần Vương, mà còn là một nghệ sĩ tài hoa, để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam. Triển lãm Trời, Non, Nước – Allusive Panorama diễn ra từ ngày 25/3 đến 6/4/2025 tại Điện Kiến Trung (Huế) là một cơ hội hiếm có để công chúng được chiêm ngưỡng các tác phẩm hội họa của vị hoàng đế lưu vong. Đây là triển lãm tranh có quy mô lớn nhất từ trước đến nay của vua Hàm Nghi, quy tụ hơn 20 bức tranh sơn dầu phong cảnh, phản ánh tâm hồn yêu nước và khát vọng tự do của ông.
Hàm Nghi – Từ vị vua kháng chiến đến người nghệ sĩ tài ba
Ảnh: Tư Liệu
Vua Hàm Nghi (1871–1944) là một nhân vật lịch sử đặc biệt trong vương triều Nguyễn, không chỉ vì vai trò lãnh đạo phong trào Cần Vương mà còn bởi tài năng nghệ thuật được bộc lộ trong những năm tháng lưu đày.
Ông lên ngôi năm 1884 khi mới 13 tuổi, nhưng chỉ một năm sau đã bị cuốn vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp do Tôn Thất Thuyết khởi xướng. Sau khi phong trào Cần Vương thất bại, vua Hàm Nghi bị bắt và lưu đày sang Algérie năm 1888, kết thúc thời gian trị vì ngắn ngủi nhưng đầy dấu ấn của mình.
Tại nơi đất khách quê người, dù không thể quay về cố hương, ông vẫn giữ trọn vẹn tinh thần yêu nước và tìm đến hội họa như một cách để thể hiện tâm tư. Hàm Nghi là một trong hai người Việt Nam đầu tiên được đào tạo hội họa theo phương pháp hàn lâm phương Tây (cùng với Lê Văn Miến). Các bức tranh phong cảnh sơn dầu của ông, mang đậm ảnh hưởng trường phái Ấn tượng, là sự phản chiếu nỗi nhớ quê hương và khát vọng tự do.
Tác phẩm “Bờ rừng (hồ Geneva)” (khoảng 1920), 38 x 55 cm, sơn dầu trên toan (Nguồn: Kâ-Mondo)
Hội họa không chỉ là một thú vui cá nhân mà còn là cách ông lưu giữ ký ức về một Việt Nam đã xa. Ông chọn vẽ thiên nhiên, núi rừng và những khung cảnh hoài niệm như một sự phản kháng thầm lặng trước số phận lưu đày. Những tác phẩm của vua Hàm Nghi ngày nay được đánh giá cao không chỉ về mặt nghệ thuật mà còn về giá trị lịch sử, minh chứng cho tinh thần không khuất phục của một vị vua mất nước nhưng không mất đi bản sắc.
Dù sống phần lớn cuộc đời xa quê, vua Hàm Nghi vẫn là biểu tượng của ý chí kiên cường và tình yêu nước. Ngày nay, những tác phẩm hội họa của ông dần được đưa về Việt Nam, giúp thế hệ sau hiểu hơn về một vị vua không chỉ cầm kiếm kháng chiến mà còn để lại di sản nghệ thuật quý giá.
Triển lãm Trời, Non, Nước – Allusive Panorama: Hành trình hồi hương di sản của vua Hàm Nghi
Tác phẩm “Cánh đồng lúa mì” (1913), 31 x 39 cm, sơn dầu trên toan (Nguồn: Lynda Trouvé)
Triển lãm Trời, Non, Nước – Allusive Panorama không chỉ là sự kiện nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa lịch sử và văn hóa quan trọng. Đây là lần thứ hai tranh vua Hàm Nghi được triển lãm tại Việt Nam, nhưng với quy mô lớn nhất từ trước đến nay. Hơn 20 tác phẩm phong cảnh sơn dầu được tuyển chọn từ 10 bộ sưu tập tư nhân, đã trải qua quá trình thẩm định, phục chế bởi các chuyên gia hàng đầu.
Triển lãm do nhà nghiên cứu mỹ thuật Ace Lê và Tiến sĩ Amandine Dabat – hậu duệ đời thứ 5 của vua Hàm Nghi – đồng giám tuyển. Sự kiện này cũng đánh dấu cột mốc quan trọng khi lần đầu tiên các bức tranh của vua Hàm Nghi “trở về” trong không gian Điện Kiến Trung – nơi ở cũ của hoàng tộc nhà Nguyễn. Đây là một lời tri ân dành cho vị vua yêu nước, đồng thời tạo cơ hội để công chúng Việt Nam tiếp cận gần hơn với di sản nghệ thuật quý báu này.
Tác phẩm “Phong cảnh Algeria” (1902), 24.1 x 35.4 cm, sơn dầu trên toan (Nguồn: Kâ-Mondo)
Nhận định về tranh Hàm Nghi, nhà giám tuyển Ace Lê cho rằng:
“Tranh của vua Hàm Nghi là sự kết hợp độc đáo giữa tài năng hội họa và tình yêu đất nước, nơi ông gửi gắm nỗi nhớ quê hương và ẩn chứa cả sự phản kháng ngầm trước những áp bức trong thời gian bị lưu đày. Các bức tranh phong cảnh của ông mang đậm ảnh hưởng của trường phái Ấn tượng nhưng vẫn phảng phất tinh thần phương Đông, đặc biệt là trong cách sử dụng màu sắc và bố cục”.
Mỗi tác phẩm là một lát cắt tâm trạng của vị hoàng đế cô đơn nơi đất khách. Núi non, sông nước trong tranh Hàm Nghi không đơn thuần là cảnh sắc thiên nhiên, mà còn là ẩn dụ cho khát vọng tự do, là những ký ức về quê hương Việt Nam luôn hiện hữu trong lòng ông. Triển lãm lần này sẽ giúp công chúng hiểu sâu hơn về một góc nhìn khác của vua Hàm Nghi – không chỉ là một vị vua yêu nước, mà còn là một nghệ sĩ lớn với tinh thần vượt thời gian.
Tác phẩm “Phong cảnh với cây bách (Menthon-Saint-Bernard)”, (1906), 27 x 40.5 cm, sơn dầu trên toan (Nguồn: Kâ- Mondo)
Không chỉ là sự kiện nghệ thuật đơn thuần, triển lãm còn góp phần khẳng định vị thế của Huế trong dòng chảy lịch sử – văn hóa Việt Nam. Sự kiện này diễn ra trong thời gian Huế đăng cai Năm Du lịch Quốc gia 2025, kết hợp với Festival Huế và kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng tỉnh. Đây là một cơ hội để quảng bá hình ảnh Huế không chỉ là cố đô mà còn là một trung tâm văn hóa và nghệ thuật đương đại.
Theo ông Hoàng Việt Trung – Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế – việc tổ chức triển lãm tại Điện Kiến Trung không chỉ giúp bảo tồn và phát huy di sản của vua Hàm Nghi mà còn nâng cao nhận thức của công chúng về giá trị của mỹ thuật Việt Nam. Việc tiếp cận với hội họa Hàm Nghi sẽ giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về lịch sử, văn hóa dân tộc, qua đó có ý thức hơn trong việc bảo tồn di sản. Triển lãm không chỉ là một sự kiện nghệ thuật mà còn là một hành trình lịch sử, nơi quá khứ và hiện tại giao thoa.
Sự hồi hương của các bức tranh Hàm Nghi không chỉ mang ý nghĩa tri ân mà còn là một lời khẳng định về giá trị trường tồn của nghệ thuật. Trong dòng chảy của lịch sử và mỹ thuật Việt Nam, vua Hàm Nghi xứng đáng được vinh danh không chỉ như một vị vua yêu nước, mà còn như một nghệ sĩ tiên phong, để lại dấu ấn sâu đậm trong nền hội họa hiện đại Việt Nam.
TRIỂN LÃM TRANH VIỆT:
TRIỂN LÃM TRẦM TÍCH CỦA ĐÔI BẠN DOÃN HOÀNG LÂM VÀ TÀO LINH
GIAI NHÂN SẮC VIỆT, DỰ ÁN NGHỆ THUẬT TÔN VINH VẺ ĐẸP PHỤ NỮ VIỆT CỦA ĐẠO DIỄN LONG KAN
LỄ HỘI THIẾT KẾ SÁNG TẠO HÀ NỘI LÀM SỐNG DẬY BỨC TRANH TRĂM TUỔI CỦA VICTOR TARDIEU
Harper’s Bazaar Vietnam
