Triển lãm “Họa Duyên Tương Ngộ” hồi hương di sản của cố họa sỹ Trần Phúc Duyên

Kỷ niệm 100 năm ngày sinh họa sỹ Trần Phúc Duyên (1923-1993), Phạm Lê Collection kết hợp cùng gia đình cố họa sỹ và bảo tàng nghệ thuật Quang San đồng tổ chức Triển lãm di sản nghệ thuật Họa Duyên Tương Ngộ: Trần Phúc Duyên. Đây cũng là triển lãm chuyên đề đầu tiên Bảo tàng nghệ thuật Quang San thực hiện với vai trò đồng tổ chức và vận hành kể từ khi chính thức mở cửa vào tháng 06 năm nay.

Triển lãm hồi cố Họa Duyên Tương Ngộ

Vịnh Hạ Long.

Sau 71 năm, kể từ triển lãm lần đầu tiên với 30 tác phẩm sơn mài tại Sài Gòn vào tháng 01/1952, người dân thành phố lại được dịp “tái ngộ” Trần Phúc Duyên trong một sự kiện văn hóa giàu màu sắc di sản. Họa Duyên Tương Ngộ trưng bày hơn 100 tác phẩm tiêu biểu của cố họa sỹ Trần Phúc Duyên trong suốt sự nghiệp của ông, từ khi ông tốt nghiệp trường Mỹ thuật Đông Dương cho đến khi ông qua đời tại Thụy Sỹ.

Không gian triển lãm gồm 2 tầng với tổng diện tích khoảng 600m2, giới thiệu các tác phẩm theo từng cụm chủ đề lớn, đi từ phức hình đến tối giản: Đời sống, Phong cảnh, Tĩnh vật và Tiểu cảnh, Thủy mặc và Thiền Họa, Trừu tượng, và Phúc niệm.

Bảo tàng Quang San.

Sau khi Trần Phúc Duyên qua đời năm 1993, toàn bộ tác phẩm và tài liệu của ông đã được lưu trữ tại một nhà kho ở Thụy Sỹ. Di sản bị ngủ quên 20 năm được hai nhà sưu tập Phạm Quốc Đạt và Lê Quang Vinh – gọi tắt là Phạm Lê tình cờ khám phá. Họ đã dành nhiều công sức để lần tìm thêm những manh mối về họa sỹ, gặp gỡ gia quyến của ông bên Pháp và Việt Nam. Từ đó, mở ra chuyến hồi hương kỳ diệu cho các tác phẩm nghệ thuật của cố họa sỹ.

Nhà sưu tập Lê Quang Vinh và Phạm Quốc Đạt.

Triển lãm Họa Duyên Tương Ngộ mang ý nghĩa như một cuộc hồi cố, đưa người xem trở lại những sáng tác đậm tình quê hương của Trần Phúc Duyên. Phạm Lê cho biết lý do quyết định chia sẻ bộ sưu tập cá nhân với gần như là đầy đủ các cột mốc sáng tác quan trọng của họa sĩ Trần Phúc Duyên cho công chúng cùng thưởng ngoạn.

“Là những người con xa quê, chúng tôi đã thật sự xúc động khi lần đầu đứng trước những sáng tác đậm tình quê hương của ông. Ngắm nhìn những bức tranh đang còn vương bụi thời gian, dần mở lại những ký họa được lưu trữ, lần giở những cuốn sổ tay của ông, chúng tôi thầm hứa sẽ đưa ông trở về với quê hương trong một ngày thật gần.

Chúng tôi tin rằng những người yêu nghệ thuật và cái đẹp ở Việt Nam sẽ chào đón ông, để tâm hồn ông sau bao năm xa quê lưu lạc sẽ được bay lượn trên những cánh đồng lúa trĩu bông vùng Hà Tây xứ Đoài, ngắm nhìn Vịnh Hạ Long nơi ông và các bạn đồng lứa năm xưa cùng nhau đi thực tế lấy mẫu sáng tác, đắm mình dưới những đêm trăng tĩnh mịch, và hơn tất cả, để ông trở về với đất mẹ yêu thương.”

Phong cảnh mạn ngược.

Chia sẻ nhiều tư liệu riêng tư & quý giá của Trần Phúc Duyên trưng bày tại Triển lãm lần này, cháu gái của cố họa sỹ – bà Trần Tường Vân xúc động: “Tôi rất vui được quay trở lại Việt Nam và tham dự triển lãm Họa Duyên Tương Ngộ nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của chú tôi – họa sỹ Trần Phúc Duyên. Sự kiện cũng đánh dấu sự trở về của ông sau cả cuộc đời sống tại châu Âu”.

Nghệ thuật Trần Phúc Duyên trong dòng chảy mỹ thuật Việt Nam

Ảnh chụp ông Trần Phúc Duyên bên tranh sơn mài Phong Cảnh Sài Sơn.

Trần Phúc Duyên Thuộc thế hệ sau cùng của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Cùng là họa sỹ Đông Dương sống và làm việc tại châu Âu (gồm: Lê Phổ, Vũ Cao Đàm, Mai Thứ, Lê Thị Lựu, Phạm Thúc Chương, Võ Lăng, Trần Phúc Duyên, Phạm Tăng…), nhưng chỉ duy nhất Trần Phúc Duyên đã chọn sử dụng sơn mài như một chất liệu chủ đạo và xuyên suốt cho các sáng tác hội họa của mình.

Nhà nghiên cứu Mỹ Thuật Ngô Kim Khôi phân tính về vẻ đẹp trong tranh Trần Phúc Duyên.

Ông tự nhận mình là một “artiste laqueur” (họa sỹ sơn mài) và đã thành công trong việc đưa sơn mài từ mỹ nghệ tới mỹ thuật. Ông ghi danh hiệu đó đằng sau các bức tranh sơn mài của mình. Nhà nghiên cứu mỹ thuật Quang Việt nhận định “Trần Phúc Duyên sử dụng sơn điêu luyện, thanh thản như một họa sỹ, nhà thư pháp Trung Hoa sử dụng mực”.

Có thể nói, đưa thủy mặc vào trong sơn mài, hội họa Trần Phúc Duyên dường như đã đi thêm một bước đáng kể từ phần cốt sang phần hồn, từ thể xác sang nội tâm, từ tả thực sang tượng trưng gợi mở.

Triển lãm Họa Duyên Tương Ngộ được giám tuyển bởi nhà nghiên cứu nghệ thuật Ace Lê với sự bảo trợ của Lân Tinh Foundation. Trần Phúc Duyên là một trong những danh họa sơn mài quan trọng nhất tốt nghiệp từ Trường Mỹ thuật Đông Dương. Ông đã kết hợp tinh hoa của hội họa Tây phương và lối vẽ thủy mặc văn nhân họa của Đông phương trong các tác phẩm sơn mài của mình. Sau nửa thế kỷ nghiên cứu và thực hành, ông đã nâng tầm biểu đạt của sơn mài Việt lên cùng đẳng cấp với sơn dầu phương Tây.

Hoài cố (1977).

Đến với triển lãm lần này, công chúng yêu nghệ thuật trải nghiệm không chỉ vẻ đẹp thủy mặc trong các tác phẩm sơn mài của Trần Phúc Duyên, mà còn những triết lý, suy tư và trăn trở của ông. Và như vậy, ta có thể hiểu hơn những gì mà Jean–Claude Piguet đã viết trong bài phát biểu vào ngày khai mạc triển lãm hội họa Trần Phúc Duyên năm 1983 tại Thụy Sỹ: “Mọi thứ (trong tranh Trần Phúc Duyên) đều được xử lý để nhường chỗ cho sự im lặng, cho những giấc mơ và cho thiền. Người họa sỹ đã vượt ra ngoài ranh giới của sự thể hiện, để miêu tả sự thống nhất sâu sắc của các sự vật”.