Trong suốt mấy mươi năm làm thơ, viết văn của tôi, dựa vào những tác phẩm mà tôi đã viết, bạn đọc và ngay cả những người trong nghề cầm bút thường hỏi tôi rằng: “Để có được những bài thơ tình hay như thế, người làm thơ hẳn trải qua rất nhiều kinh nghiệm yêu đương?”. Dường như trong tâm cảm của mọi người – yêu là hành động, cảm xúc đương nhiên ai cũng biết và từng kinh qua trong đời.
Có người chỉ yêu một lần, người khác thì vài lần và hơn thế nữa. Ai cũng nghĩ: Cứ mỗi lần trái tim ta rung động và gắn bó với một người khác phái về nhiều mặt,ấy là mỗi lần ta yêu. Với cảm nhận ấy, tình yêu thật là đơn giản. Bản thân tôi cho rằng tình yêu phức tạp hơn nhiều. Tình yêu là thứ không thể nắm bắt, là một định nghĩa mơ hồ mà con người luôn phải đi tìm. Trong cuộc tìm kiếm ấy sẽ có rất nhiều cảm xúc ngộ nhận và sai lầm. Vì thế, có người cả đời chưa biết tình yêu là gì, cho dù họ đã có con đàn, cháu đống hoặc đã thay đổi bạn đời, bạn tình nhiều lần.
Vậy thì tình yêu là gì và bạn đã tìm được nó chưa?
Yêu thuộc về bản năng và cách lý giải vấn đề
Tôi cho rằng tình yêu là kết hợp của những khoảnh khắc cảm xúc. Có thể đánh giá kết luận này qua hàng ngàn, hàng vạn câu danh ngôn tình yêu. Điều thú vị của những câu danh ngôn ấy là dù ở bất cứ trạng thái nào trong tình yêu, bạn cũng tìm được những câu phù hợp cho mình: “Cuộc sống không có tình yêu không phải là cuộc sống mà chỉ là sự tồn tại”; “Nếu phải cách xa anh, em chỉ còn bão tố”; “Đừng yêu bằng tai hay bằng mắt, hãy yêu bằng trái tim”; “Yêu là nhìn người mình yêu hạnh phúc”; “Khi yêu củ ấu cũng tròn, trái bồ hòn cũng ngọt”…
Tuy nhiên, đọc danh ngôn là một chuyện nhưng cảm thụ, thực hiện giống chúng thì chưa chắc bạn đã làm được. Yêu là cảm xúc riêng của mỗi con người. Cảm xúc lại lệ thuộc vào bản năng và cách lý giải vấn đề. Vì thế, tình yêu thiên biến vạn hóa dưới lăng kính của từng người trong cuộc và nảy sinh ra vô số vấn đề. Khi yêu, bạn chỉ nhìn thấy sự đồng cảm và chia sẻ từ người bạn yêu. Sự đồng cảm này mạnh mẽ và vượt lên tất cả mọi ý kiến của người ngoài cuộc. Anh ấy (cô ấy) lớn hoặc nhỏ hơn mình nhiều tuổi ư? Có hề gì. Miễn là khi ở bên nhau, trái tim của hai người hòa cùng một nhịp đập, người này chan hòa vào niềm sung sướng, hạnh phúc của người kia.
Những rào cản về màu da, ngôn ngữ, giai cấp… cũng sẽ được tháo gỡ khi hai người trong cuộc bền bỉ một lòng đến với nhau. Tuy nhiên, vì tình yêu thường xuất hiện bằng cảm xúc ban đầu nên chính cảm xúc sẽ dẫn dắt và cho bạn biết tình yêu ấy có thực sự là tình yêu không hay chỉ là sự ngộ nhận.
Thế nào là ngộ nhận?
Nhiều mối tình, thậm chí nhiều cuộc hôn nhân đã tan vỡ vì trong quá trình gần gũi, sống chung, người này phát hiện người kia có nhiều điều mình không thể chấp nhận được. Tình yêu biến mất và người ta kêu lên rằng “Tôi đã lầm”. Thậm chí, nhiều người sau sự cố này trở nên thù ghét người từng thề non hẹn biển với mình.
Ngộ nhận tình yêu là một trạng thái rất dễ gặp, nhất là khi hoàn cảnh đưa đẩy hai đối tượng đến với nhau trong những tình huống bất ngờ. Gắn bó bên nhau, cùng vượt qua tai nạn hay cảnh ngộ khó khăn là việc dễ nảy sinh đồng cảm và được chia sẻ nhất. Bạn đi du lịch khám phá ở một vùng núi non hiểm trở và bị lạc đường cùng một anh chàng trong đoàn. Sự nỗ lực nhiều khi tưởng chừng tuyệt vọng khi đối đầu với thiên nhiên, thú dữ, những tai nạn suýt cướp đi mạng sống khiến bạn và người ấy thấy người bên cạnh chính là một nửa đáng tin cậy của mình.
Tình yêu đến qua những cái nắm tay xiết chặt, những vòng ôm chống chọi rét buốt, những cử chỉ, lời nói vỗ về, chăm sóc của cả hai dành cho nhau. Nụ hôn gắn bó sẽ xuất hiện lúc này và khởi đầu cho mối quan hệ sau khi hai người đã thoát nạn. Thế rồi, trong cuộc sống thường nhật, khi có nhiều thời gian hơn để khám phá tính tình của người yêu, một hoặc cả hai người đều nhận ra rằng người kia có nhiều điểm quá khác mình. Cảm xúc yêu đương biến mất và kết cục chia tay xảy ra.
Một tình huống khác cũng dễ làm phát sinh ra cảm xúc ngộ nhận là khi hai người vào vai một cặp đôi trên phim hoặc sân khấu. Cử chỉ, lời nói của nhân vật trong phim, trong kịch dễ khiến bạn và người kia nảy sinh ra cảm xúc yêu thương. Sự gần gũi hàng ngày làm tăng thêm cảm xúc đó khiến họ thấy không thể thiếu nhau. Thế nhưng, cuộc sống thật còn là vở kịch, bộ phim lớn hơn, nhiều tình huống gai góc hơn. Khi phải cùng nhau đối đầu mọi chuyện, họ thấy cảm xúc yêu dần tàn lụi khi khám phá ra người kia không phải là nhân vật mình đem lòng yêu trong phim, trong kịch. Khoảnh khắc yêu trong các tình huống đó là có thực nhưng người ta yêu chính bản thân mình nhiều hơn. Chính vì vậy, họ không chấp nhận được những thể hiện không theo ý họ của người kia. Khi “cảm xúc yêu bất chợt” đã nhường cho sự tỉnh táo để quan sát, người ta càng nhìn rõ hơn những mâu thuẫn giữa hai người và thốt nên câu “Tôi rất tiếc…”.
Cảm xúc ngộ nhận còn xảy ra khi cả hai có được một sự đồng cảm nào đó về sự nghiệp hoặc gia đình. Bạn và gia đình đang có những mâu thuẫn nặng nề chưa giải quyết được và người kia cũng vậy? Sự “đồng bệnh tương lân” sẽ kéo hai người lại gần nhau và bột phát tình cảm. Tuy nhiên, khi phải đối diện với lựa chọn một mất một còn bạn sẽ nhận ra xúc cảm ấy chỉ là bồng bột và gia đình mới là nơi nắm giữ trái tim bạn, không phải người kia. Một cảm xúc ngộ nhận khác nữa là sự đồng điệu về tình dục. Tình dục đem lại cho con người một cảm giác yêu thương mãnh liệt nhất, được chia sẻ nhiều nhất đối với phụ nữ.
Đa số phụ nữ thường có cảm giác yêu người đàn ông của mình hơn sau khi đã trải qua những giờ khắc “không còn gì giấu diếm” ấy. Nhiều phụ nữ mất hẳn tự tin và lo sợ bị bỏ rơi sau khi “con ong đã tỏ đường đi, lối về”. Nhiều phụ nữ khác lại nghĩ rằng khi đã chiếm hữu thể xác, hiển nhiên tâm hồn cũng phải đi đôi. Một số khác, những người có được cảm giác thăng hoa trong tình dục, thường lầm lẫn đó chính là cảm xúc của tình yêu. Thế nhưng, nếu ngoài những phút thăng hoa, chia sẻ trong tình dục, những người yêu ngộ nhận sẽ không còn tìm được sự đồng cảm nào khác nữa, thậm chí có những cảm giác hết sức mâu thuẫn. Người yêu ngộ nhận cũng sẽ hoàn toàn dửng dưng trước những nỗi lo toan, băn khoăn, nỗi niềm của người còn lại.
Tình yêu thật sự là gì?
Nhà hiền triết, nhà thơ vĩ đại của thế giới, Rabindranath Tagore, đã đưa ra biết bao định nghĩa về tình yêu. Đối với ông, tình yêu là tự do “Trái tim anh như con chim bay trong hoang vu đã tìm được trong đôi mắt em một bầu trời. Mắt em là cái nôi buổi sáng, là vương quốc của trời sao. Tiếng hát của anh đã lạc xuống chiều sâu của đôi mắt ấy. Hãy để anh bay lượn… hãy để anh xuyên thẳng tầng mây và tung cánh bay lên trong ánh mặt trời”.
Tình yêu là vĩnh cửu, vô biên, cần được nuôi dưỡng và tin yêu: “Trái tim anh ở gần em như chính anh vậy. Nhưng chẳng bao giờ em biết trọn nó đâu”.
Tình yêu đẹp ở tâm hồn: “Tôi cố nắm trong tay sắc đẹp của nàng, nhưng sắc đẹp đó cứ thoát ra để trơ lại thân thể. Ôi làm sao thân thể chạm được bông hoa, chỉ tinh thần mới chạm được”.
Tình yêu là hạnh phúc: “Tình yêu ơi, khi người đến với ngọn đèn bừng sáng trong tay thì ta có thể nhìn thấy mặt người, biết người là tuyệt vời hạnh phúc”. Tình yêu còn là niềm hy vọng, sự thứ tha: “Hãy tin vào tình yêu dù tình yêu mang lại khổ đau. Chẳng nên khép kín lòng mình như thế…”.
Khi yêu thật sự, bạn vẫn nhìn thấy hết khuyết điểm của người mình yêu, trải qua muôn vàn cảm giác, từ buồn bực, thất vọng, âu lo, chán nản, thậm chí muốn buông bỏ tất cả. Thế nhưng sau đó, bạn sẽ biện hộ, châm chước, sẽ vin vào những ưu điểm của người ấy để tiếp tục sóng đôi với họ. Khi yêu thật sự, tình dục chỉ là một cách để bày tỏ yêu thương giữa hai người. Ngay cả vấn đề duy trì nòi giống cũng dựa trên nền tảng yêu thương đó. Có vẻ như bạn đang mù quáng trong tình yêu ư? Không phải đâu. Đã có một ai đó đã từng nói rằng: “Yêu là cùng người ấy đi trên con đường đầy gai, giúp người ấy đứng dậy khi họ ngã, phủi bụi và bôi thuốc trên vết thương rỉ máu của chính mình”. Thật là một kết luận đúng đắn. Yêu là chấp nhận ở người kia những điều không hoàn hảo, là dành thời gian và công sức để tìm hiểu tâm hồn và tính cách của nhau, là tin tưởng, hiểu biết lẫn nhau, là muốn mang lại cho người mình yêu những gì tốt đẹp nhất, là khi xa cách vẫn thấy gắn bó và được sẻ chia, là tranh luận để hiểu nhau hơn.
Tình yêu là sự nhẫn nhục, hiền hậu, không ghen tuông, không tự đắc, không nóng giận, không nuôi hận thù. Tình yêu tha thứ tất cả, tin tưởng tất cả, chịu đựng tất cả, tình yêu không bao giờ mất được. Tôi đã hiểu ra những nguyên lý ấy khi biết chuyện tình yêu của một người bạn. Thời trẻ tuổi, chị rất xinh đẹp, là hoa khôi của một thành phố lớn. Bởi vậy, quanh chị có rất nhiều sự săn đón, chiều chuộng. Cuối cùng, chị cưới người mà lúc bấy giờ ai cũng bảo xứng đôi với chị. Thế nhưng, sau vài năm, họ đã ly dị khi chị phát hiện ra tính háo sắc của người chồng. Nhan sắc và tuổi trẻ đưa tới cho chị và mối tình ngắn ngủi khác. Thế nhưng, chị luôn thấy ở người bạn tình những điều không thể chấp nhận. Cuối cùng, chị chọn cho mình cách sống không có đàn ông, dồn hết tâm sức vào sự nghiệp. Thế rồi, bỗng dưng chị gặp một người đàn ông khác. Người này đã có gia đình nhưng đang mâu thuẫn, sống ly thân với vợ. Giống như gặp tiếng sét ái tình, họ lao vào nhau. Anh đề nghị vợ ly hôn để có thể đến với chị đàng hoàng. Thế nhưng, các con anh phản đối dữ dội. Chúng viện cả tới cái chết để ngăn cản anh. Biết chuyện, chị lặng người và chủ động xa anh. Thế nhưng, chỉ vài ngày sau, anh chị lại tìm đến nhau trong khao khát và đau khổ, hạnh phúc ngập tràn. Hơn mười năm, cả chị lẫn anh đều nói chia tay nhau tới cả trăm lần để rồi lần nào cũng tìm lại, quấn quýt như thuở vừa yêu. Chị chấp nhận làm người phụ nữ thứ hai, không đòi hỏi, không điều kiện. Bù lại, anh dành cho chị sự trân trọng, vô vàn yêu thương, trìu mến.
Tưởng chừng như tình yêu ấy sẽ êm đềm, ngọt ngào như thế mãi. Thế nhưng, lại chữ nhưng éo le ấy, anh gặp một phụ nữ trẻ hơn chị và xiêu đổ trước những cám dỗ thân xác của cô ta. Tệ hại hơn, anh còn nghe lời xúi giục của cô ta để nói năng, cư xử với chị thật tàn nhẫn và làm những việc khiến chị đau khổ. Tuy nhiên, chị phát hiện ra mình vẫn bình tĩnh đến lạ kỳ. Chị suy nghĩ lại chuyện gần đây và đoán chắc anh đang rơi vào một khủng hoảng nào đó không muốn cho chị biết. Chính sự khủng hoảng ấy đưa anh đến những hành động bạc tình, bạc nghĩa. Chị không rời bỏ anh. Trái lại, từng bước một, chị giúp anh nhìn ra bản chất sự việc và giải quyết vấn đề. Không thể tha thứ cho những người đàn ông trước, giờ chị mở rộng lòng với anh. Điềy ấy làm chính chị cũng bất ngờ. Giờ đây, tôi đã có dịp nhìn thấy họ ngồi bên nhau trong một quán ăn ven sông. Anh, sau biến cố ấy đã vô cùng hối lỗi, đối xử với chị còn trân trọng, thương yêu hơn trước. Chị đằm thắm, dịu dàng, chăm sóc anh như chưa hề bị phản bội.
Yêu là sự thỏa hiệp giữa lý trí và tình cảm
Với những nguyên lý vừa kể, bạn đã tìm được tình yêu của đời mình chưa? Đừng bao giờ kết luận rằng hôn nhân là câu trả lời cho tình yêu của bạn. Những cảm xúc ngộ nhận về sự chia sẻ, tình dục, kèm theo bổn phận, trách nhiệm quả có thể giúp bạn có cuộc sống hôn nhân tốt đẹp. Tuy nhiên, hãy thử đặt ra cho mình nhiều tình huống gay go xem bạn có thể hy sinh bản thân, cuộc đời cho người ấy không? Bạn có thể nhẫn nhục, chịu đựng, tha thứ, tin cậy, một lòng yêu thương người ấy dù nhìn thấy tất cả thói hư, tật xấu, dù phải rơi nước mắt, phải khóc thầm trong cay đắng và buồn tủi vì người ấy không? Tôi tin rằng mỗi người trong chúng ta đều có ít nhiều “quan niệm và hành động yêu” đối lập với Tagore. Yêu là phải ràng buộc, kiểm soát người mình yêu, được sở hữu thể xác và tâm hồn người ấy: Tình yêu không tự do, không tin tưởng. Yêu là muốn người ấy làm theo những gì mình muốn, đòi hỏi người ấy cũng yêu mình như mình yêu họ: Tình yêu vị kỷ. Yêu là phải ghen tuông, trừng phạt khi người ấy có lỗi:
Tình yêu không tha thứ… Bạn sẽ nói rằng yêu như thế mới là tình yêu của con người, nếu không ai cũng là thánh nhân như Tagore rồi. Vâng đúng, nhưng trước khi trở thành thánh nhân, Tagore cũng là một con người bình thường với những cảm xúc yêu tôi vừa kể. Trải qua biết bao ghềnh thác của tình yêu, ông mới rút ra được những kết luận để đời cho nhân loại. Bạn hãy thú thật đi – nếu có một người nào đó yêu bạn bằng tình yêu cho đi không tính toán và hối tiếc, bạn có hạnh phúc không? Cũng như thế, nếu bạn yêu ai đó bằng tình yêu thấm đẫm sự hy sinh ngọt ngào này, người ấy cũng sẽ rất hạnh phúc và biết ơn.
Tôi muốn tặng bạn bài thơ để kết thúc bài viết này:
Phạm Thị Ngọc Liên – Harper’s Bazaar Việt Nam
