Bên trong Glyptics Atelier, xưởng chạm ngọc của Cartier. Năm 2010, Cartier đã đưa xưởng chạm khắc đá quý Glyptics Atelier của Maître d’Art Philippe Nicolas vào xưởng chế tác trang sức cao cấp (High Jewellery).
Thuật chạm ngọc (glyptics) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp “gluptikos”, chỉ nghệ thuật chạm khắc đá bán quý (semi-precious) theo dạng phù điêu nổi (cameo) hoặc dạng chìm (intaglio). Với những vết tích bắt nguồn từ Ai Cập cổ đại, kỹ thuật này ban đầu được dùng để trang trí các đồ vật, rồi mở rộng sang những món đồ mỹ thuật và chu du đến nhiều quốc gia trên thế giới.
Khi cập bến tại Pháp, thuật chạm ngọc được ghi nhận trong Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể và được UNESCO công nhận.
Nhà kim hoàn lừng danh nước Pháp Cartier đã nuôi dưỡng niềm say mê với thuật chạm ngọc từ đầu thế kỷ 20. Kỹ nghệ này gắn bó mật thiết với sáng tạo mang tính biểu tượng Tutti Frutti, khởi nguồn khi ngài Jacques Cartier ghé thăm các xưởng chạm khắc đá quý ở Ấn Độ vào đầu thập niên 1910 và bắt đầu hợp tác cùng những nghệ nhân mài đá bậc thầy.
>>> ĐỌC THÊM: TRANG SỨC TUTTI FRUTTI THANH HẰNG ĐEO ĐƯỢC CHẾ TÁC NHƯ THẾ NÀO MÀ CÓ GIÁ LÊN ĐẾN 7 TRIỆU EURO?
Theo thời gian, trên thế giới, việc truyền thụ kiến thức về thuật chạm ngọc dần mai một; nhiều xưởng khắc chạm và khóa đào tạo biến mất, mang theo cả kho tàng tri thức vô giá. Nhằm bảo tồn kỹ nghệ truyền thống này, năm 2010 Cartier đã đưa xưởng chạm khắc đá quý Glyptics Atelier của Maître d’Art Philippe Nicolas vào xưởng chế tác trang sức cao cấp (High Jewellery). Nhờ đó, Cartier trở thành nhà kim hoàn danh tiếng duy nhất sở hữu xưởng chạm ngọc nội bộ.
Sau 15 năm hoạt động, Glyptics Atelier vẫn không ngừng tạo ra những tác phẩm xuất sắc, vừa thể hiện tinh hoa nghệ thuật chạm ngọc, vừa khẳng định cam kết của Cartier trong việc gìn giữ và truyền nối kỹ nghệ quý hiếm này.
Quá trình sáng tạo trang sức bên trong xưởng Glyptics Atelier của Cartier
Thuật chạm ngọc là thuật thủ công, vì thế, các tác phẩm ra đời từ Glyptics Atelier vốn dĩ đã là độc bản. Điểm khác biệt thực sự nằm ở chất liệu, có thể là các loại đá cứng cho đến những vật liệu hiếm lạ như hóa thạch, gỗ hóa thạch hay quả thông hóa silic.
Mỗi sáng tạo mất rất nhiều thời gian để hoàn thiện: trung bình mất khoảng hai năm cho một tác phẩm ra đời, trong đó riêng công đoạn chạm khắc đá đã chiếm gần 400 giờ, chưa kể thời gian dành cho chế tác trang sức. Bởi lẽ, những người thợ chạm ngọc trong xưởng đang làm việc với vật liệu là những viên đá tự nhiên. Chúng tồn tại những khiếm khuyết đẹp đẽ của tạo hoá, là chứng nhân của thời gian và lịch sử địa chất, cần sự thấu hiểu, chăm chút và trân trọng tuyệt đối để chuyển mình thành những tạo tác trang sức hàng đầu.
Quy trình sáng tạo bắt đầu bằng việc tìm kiếm và mua đá quý từ các nhà cung cấp tinh tuyển hoặc tại những hội chợ khoáng vật như ở Tucson (Mỹ) hay Sainte-Marie-aux-Mines (Pháp). Đá được lựa chọn dựa trên hoa văn, chất liệu và nguồn cảm hứng mà chúng khơi gợi.
Những đặc tính riêng biệt của đá thắp lên tầm nhìn sáng tạo của các thợ chạm ngọc, để họ thực hiện các bản vẽ màu gouache (một loại màu gốc nước) nắm bắt trọn vẹn tinh thần, màu sắc và hình khối của dự án. Sau khi bản vẽ được duyệt sẽ bắt tay vào làm mô hình mẫu từ thạch cao, plastiline hoặc sáp để làm nền cho tác phẩm cuối cùng.
Thợ thủ công sẽ xác định phần đẹp nhất của viên đá, sau đó tách phần đó ra bằng cưa và đá mài (grinding wheel) với nhiều kích cỡ khác nhau. Phần đã tách rời sẽ được tạo hình theo khối lượng mong muốn, nhưng vẫn chừa một phần “biên” để gọt tay tinh chỉnh trong công đoạn cuối. Quá trình này đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về cấu trúc của đá, sự dứt khoát, chính xác tuyệt đối trong thao tác người thợ, bởi một khi đã cắt gọt đá thì không thể hoàn nguyên.
Trong quá trình này, người thợ chạm ngọc nhiều lần sử dụng trực giác để cảm được hình khối ẩn dấu bên trong đá. Kết hợp với tri thức chuyên sâu, họ dự đoán được những vết bao thể (inclusion) hay đặc điểm bất thường có thể ảnh hưởng đến cấu trúc của tác phẩm. Nếu những yếu tố này đáp ứng tiêu chí thẩm mỹ của Cartier, họ sẽ giữ lại và nghiên cứu cách chúng phản ứng với các điều kiện ánh sáng khác nhau.
Tiếp đó, công đoạn xử lý bề mặt (patina) sẽ giúp tạo nên sự tương phản giữa những phần mờ và phần bóng, làm nổi bật khối hình cũng như sự luân chuyển ánh sáng – bóng tối trên viên đá.
Bên cạnh công việc của thợ chạm ngọc, mỗi tác phẩm còn cần sự tham gia của thợ kim hoàn, thợ gắn đá, thợ mài đá (lapidary) và thợ đánh bóng. Thợ kim hoàn góp phần chế tác các chi tiết kim loại, thợ mài đá giúp cắt gọt các viên đá quý để thợ gắn đá khảm nạm chúng vào vị trí (ví dụ: đôi mắt ngọc lục bảo trứ danh trên chú báo gấm Cartier), thợ đánh bóng tham gia nhiều công đoạn để xử lý bề mặt kim loại.
Những tạo tác đáng nổi bật nhất với thuật chạm ngọc của Cartier
Động và thực vật luôn nằm trong số những chủ đề được nhà kim hoàn nước Pháp ưa chuộng trong Glyptics Atelier. Ở mảng động vật, bên cạnh chú báo đốm trứ danh đã gắn liền với Cartier từ năm 1914, còn có cá sấu, ngựa vằn, chim ruồi, voi… Ở mảng thực vật, Cartier ưu ái những loài hoa mang cá tính rõ nét như hoa lan. Bên cạnh đó, lấy cảm hứng từ quan niệm của Michelangelo về việc giải phóng hình khối ẩn giấu bên trong vật liệu thô, nghệ thuật chạm ngọc của Cartier mỗi năm đều theo một chủ đề gắn liền với bộ sưu tập đỉnh sức high jewelry.
Một số sáng tạo tiêu biểu ứng dụng kỹ thuật chạm ngọc của Cartier
VÒNG CỔ SÉPIA (2010)
Chiếc vòng cổ đầu tiên của Cartier sử dụng gỗ hóa thạch có niên đại từ 250 đến 300 triệu năm. Một chú báo được chạm khắc từ gỗ sồi đã hóa khoáng, vẫn giữ được vân gỗ tự nhiên, gợi nhớ đến bộ lông thú và tạo hiệu ứng bề mặt phong phú.
NHẪN CAMBRIA (2013)
Hai bông lan được tạc liền khối, thiết kế khi chuyển động sẽ giúp ánh sáng lọt qua đá, làm nổi bật sắc đỏ và hồng của rubellite.
NHẪN NERA (2015)
Nhẫn được thiết kế để tôn vinh loài báo hoang dã mà tinh tế. Việc đạt được sự hài hòa, chính xác và cân đối trong từng chi tiết là một thách thức thực sự trong quá trình chế tác.
VÒNG CỔ KIÊM BÌNH ĐỰNG NƯỚC HOA MALVINA (2017)
Phần lõi của khối thạch anh tím được khoét rỗng để chứa nước hoa, nắp hình mũi khoan gắn kim cương, thân chai nước hoa/mặt đá được chạm họa tiết hoa lan. Cánh hoa bằng vàng trắng, nạm tourmaline và kim cương, làm sáng bừng chất liệu.
VÒNG CỔ DÉNOUEMENT (2017)
Nơ là mô-típ trang sức kinh điển, biểu tượng của sự nữ tính mềm mại. Cartier đã mang đến cách diễn giải mới với chiếc nơ chạm từ thạch anh khói, phối chuỗi ngọc trai nuôi, onyx và hạt ngọc lục bảo.
VÒNG CỔ PINHA (2021)
Lấy cảm hứng từ quả thông hóa thạch 25–50 triệu năm tuổi, chỉ tìm thấy ở Argentina. Khi tách đôi, phần hạt hóa silic bên trong lộ ra, được viền bởi những đường vân cẩm thạch tự nhiên. Morganite cam kết hợp cùng ruby, onyx và kim cương tạo nên sự mềm mại xen lẫn tương phản.
HỘP TRANG SỨC TÍCH HỢP VÒNG TAY OKAMÉ (2021)
Hộp trang sức kết hợp ba kỹ nghệ biểu tượng của Cartier: chế tác trang sức, chạm ngọc và khảm rơm. Bố cục là lời tri ân Nhật Bản và hoa anh đào, với cánh hoa từ chalcedony chạm trên nắp opal trắng, điểm xuyết kim cương cắt marquise. Vòng tay nạm kim cương baguette, nhấn onyx, để lộ họa tiết khảm rơm khi tháo khỏi hộp.
VÒNG TAY WHITE DOURGA (2021)
Vòng tay cá tính được chạm từ một khối gỗ hóa thạch, gây ấn tượng bởi khí chất, năng lượng, độ chuẩn xác về khối và đường nét mạnh mẽ.
VÒNG CỔ PANTHÈRE ILLUSIONNISTE (2021)
Kỹ thuật khắc chìm trên đá (intaglio) là một phần của thế giới chạm ngọc. Trên viên citrine ánh vàng mật ong, thợ chạm khắc khắc họa hình báo cực kỳ sống động trong tư thế oai vệ. Phần bao quanh đá tiếp nối chủ đề báo với các điểm nhấn onyx, phản chiếu hoa văn bộ lông thú.
ĐỒNG HỒ PETRO PANTHERA (2022)
Tác phẩm lấy cảm hứng từ cây cọ hóa đá qua hàng triệu năm, với nền họa tiết gợi nhớ đến bộ lông báo, đối xứng với tượng báo bằng ngọc nephrite đen. Chiếc đồng hồ này tiêu tốn hàng trăm giờ chế tác, kéo dài hơn một năm.
NHẪN PANTHÈRES AEGIS (2025)
Ra đời từ ý tưởng kết hợp hai loại gỗ hóa thạch có sắc ấm tương phản, tượng trưng cho sự đối lập và hòa hợp của cặp báo. Chúng bao quanh viên tourmaline hồng oval 6,89 carat, điểm xuyết vàng hồng và kim cương trắng.
TRÂM CÀI ÁO HARU HANA (2025)
Lấy cảm hứng từ thạch anh hồng thô với sắc ấm dịu, gợi vẻ đẹp của hoa anh đào. Nhụy bằng kim cương cam và lá kim cương trắng tạo sự chân thực lẫn mềm mại. Cơ chế mở cài gắn kèm một nụ hoa chạm từ thạch anh hồng, biểu trưng cho giai đoạn tiếp theo của vòng đời hoa.
CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM:
CARTIER DÙNG HỒNG NGỌC VIỆT NAM CHẾ TÁC ĐỈNH SỨC
KHÁM PHÁ BỘ SƯU TẬP ĐỈNH SỨC EN ÉQUILIBRE VỪA RA MẮT CỦA CARTIER
THANH HẰNG ĐƯỢC CHỒNG HỘ TỐNG ĐẾN ĐÊM TIỆC CARTIER KỶ NIỆM MỘT NĂM TẠI VIỆT NAM
Harper’s Bazaar Việt Nam
